Seddex iyo soddon qiso oo rasuulka ka sugnaaday

Seddex iyo soddon qiso oo rasuulka ka sugnaaday          

 

Tusmada kitaabka

 

Mowduuca                                               Bogga

1. Tusmo ……….………………………………1

2. Ducada Furfurashada ……………………..4

3. Mahadnaq …………………………………..6

4. Gogoldhig ……...……………………………7

5. Hordhac ...……....…………………………..12

6. Nabi Ibraahiim, Xaaskiisa Iyo boqorkii faajirka ahaa ...............................................................17

7. Habar khayrka aad ugu hanweyn ..............26

8. Dhagaxii la cararay maradii Nabi Muuse.. 33

9. Qorraxda oo Ilaahay Nebi Yuushac u joojiyey ..38

10. Samirkii Nabi Ayyuub ..………......……......44

11. Labo dumara oo mid wiilkeedii Yey ka cunay …52

12. Nabi Suleymaan oo ilmo hal jeex  ah u dhashay 58

13. Shan waxyaabood oo Ilaahay Nabi Yaxye ku amray ....64

14. Nabi ay qowmkiisii cajabgaliyeen! ..............76

15. Nabigii quraanyada gubay ………………..81

16. Daanyeer nin ganacsade ah lacagtiisii barkeed badda ku riday! …………………..............................................85

17. Sac iyo Yey hadlay! ………………………..89

18. Ilmihii Ilaahay ka baryey in aanu gaal ka dhigin …………………….………………………………..............................93

19. Nin Alle ku jeclaaday, Nin uu Alle darti u jeclaaday awgii …………………….………...............................................................99

20. Seddex nin oo god galay, uuna ku awdmay .105

21. Daruur lagu amray inay waraabiso nin suubban beertiis ..…………..……………………………….............................…112

22. Nin dadka wax u dhaafi jirey oo Ilaahay u dhaafay .………………………………………………………..115

23. Qofkii Eyga waraabiyey ee Alle u dambi dhaafay …………….................................................……..118

24. Nin yiri markii aan dhinto i guba! .....................122

25. Nin boqol qof diley ………………………..……125

26. Nin jannada ku galay dhibaato uu jidka ka leexshay ………………………………………………………..132

27. Ninkii kunka diinaar daynsaday ………….…..136

28. Dahabka qaado iyo qaadan maayo! …………141

29. Boqorkii ka cararay boqortooyadiisa …………144

30. Qisada Jurayjkii caabidka ahaa .......................152

31. Seddex nin oo Ilaahay uu imtixaanay..............160

32. Nin naar ku galay nin uu ku yiri Ilaahay kuu dambi dhaafi maayo! ………………………………………………………...168

33. Nin is cajabiyay oo Ilaahay dhulka la gooyay! ....................................................................174

34. Nin ku faanay awoowayaashiis gaalo ah .........178

35. Haween naar ku gashay bisad ay xirtay .…….183

36. Wafdigii Reer Caad …..…………………………188

37. Nin khamro cabbay oo ay dambiyo kale galisay  ……………….…………....…………………………….......................................195 

38. Naag samaysatay lugo qori ah oo ay isku dheerayso ……………………..……...….………………………..............................................203

 

خطبة الحاجة

إن  الحمد لله  نحمده ، و  نستعينه ، ونستغفره ، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا ،  ومن سيئات أعمالنا  .

من يهده الله فلا مضل له ، ومن يضلل فلا هادي له ، وأشهد أن لا إله إلا الله [ وحده لا شريك له ] .وأ شهد   أن محمداً عبدُه و رسولُه .

] يَاأَيها الذين آ مَنُوا اتقُوا اللهَ حَق تُقَا ته ولاتموتن إلا وأنتم مُسلمُون [

] يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيراً وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً[ 

] يَا أيها الذين آمنوا اتقوا الله وقولوا قَولاً سَديداً يُصلح لَكُم أَعما لكم وَ يَغفر لَكُم ذُنُوبَكُم وَمَن يُطع الله وَرَسُولَهُ فَقَد فَازَ فَوزاً عَظيماً[

أما بعد : فإن خير الحديث كتاب الله، وخير الهدي هدي محمد، وشر الأمور محدثاتها، وكل محدثة بدعة، وكل بدعة ضلالة، وكل ضلالة في النار.

 

Ducada furfurashada

Mahad oo dhan Allaah ayaa iska leh, waan mahadineynaa Alle, waan kaalmo weydiisaneynaa, waanna dambidhaaf weydiisaneynaa, waxaan Alle ka magan-galeynaa sharka nafaheenna iyo acmaasheenna xunxun.

Qofkii Alle uu hanuuniyo cid baadiyeysa ma leh, qofkii uu (Alle) lumiyana cid hanuunisa ma leh, waxaan qirayaa Ilaah xaq lagu caabudo inuusan jirin Allaah mooyee isagoo kaligii ah cidina aanay la wadaagin cibaadada, waxaanna qirayaa in Muxammad uu yahay addoonkii Alle iyo rasuulkiisii.

“Kuwii iimaanka lahaayow ka dhowrsada Allaah, ka dhowrsashadiisa xaqqa ah, hana geeriyoonnina idinkoo muslimiin ah mooyee”

“Dadoow ka dhowrsada Rabbigiinnii idinka abuuray naf kaliya (Nabi Aadam), deedna lammaaneheedii (Xaawo) iyada ka beeray, kana tarmiyay labadoodaas (Aadam iyo Xaawo) rag tiro badan iyo haween, kana dhowrsada Allaha aad isaga magaciisa wax isku weydiisataan, qaraabadana ka dhowrsada (in aad goysaan) Ilaahay waa mid idin ilaalinaya”.

“Kuwii iimaanka lahaayow Ilaahay ka dhowrsada oo hadal toosan ku hadla, camalkiinna ayuu idiin hagaajinayaa, dunuubtiinnana wuu idiin dhaafayaa, qofkii Ilaahay u hoggaansamana wuxuu liibaanay liibaanid aad u weyn”.

Intaa kadib; hadal waxaa ugu khayr badan kitaabka Alle, jid la marana waxaa ugu khayr badan jidkii nabi Muxammad s.c.w., umuuraha waxaaugu shar badan tan soo darrisa, arrin walba oo lagu soo darriyo (diinta) waa bidco, bidco walbana waa baadi, baadi walbana naarta ayey ahaatay dhexdeeda.

 

Mahadnaq

Rabbigay ayaan uga mahadnaqayaa nicmooyinka waaweyn ee uu ii galay, kuwa muuqda iyo kuwa qarsoonba, ha ugu horrayso islaamnimada oo ah nicmo uu bixiyo tan ugu weyn. Si gaara waxaan Rabbigay uga mahadcelinayaa inuu i waafajiyey, iina sahlay turjumidda qisooyinkaan iyo faafintooda.

Waxaan Rabbigay Cazza Wajalla ka baryayaa inuu iiga dhigo camal suubban oo agtiisa ii yaal, uuna igu anfaco maalinta aysan wax tarayn xoolo iyo wiilal toonna. Waxaan kale oo ka baryayaa inuu muslimiinta ku anfoco adduun iyo aakhiraba.

Intaa ka dib waxaan u mahadcelinayaa cid kasta oo gacan igu siisay soo saaridda buuggaan gaar ahaan Sheekh Bashiir Axmed Salaad oo waqti badan ii huray, si weyna iiga caawiyey sixitaanka kitaabka iyo walaalaha kale ee gacanta iga siiyey sixitaanka iyo farsamada oo uu ugu horeeyo Eng. C/qani Qorane Maxamed oo kitaabka dib u akhriyey, waqtina galiyey sixidda kitaabka iyo habayntiisa iyo Ustaad C/risaaq Cirro oo isna habaynta iga caawiyey. Waxaa kale oo mahad gaara leh walaalihii igu boorriyey turjumidda qisooyinkaan iyo bogagga Internet-ka Soomaaliyeed ee sida taxanaha ah u faafiyey intii aan qisooyinkaan buugga loo badalin.

Axmed C/Samad                                                   

      10/8/ 1432 – 11/7/ 2011    Galdogob – Soomaaliya

 

Gogoldhig

Kitaabkaan wuxuu ka koobanyahay seddex iyo soddon qiso oo laga soo qaatay kitaabka “Qisooyinka nabiga ee saxiixa ah” ee Dr. Cumar Suleymaan Al-ashqar, marka laga reebo qisada Nabi Yaxye iyo Nabi Ciise. Qiso walba waxaan ku muujiyay saxaabiga nabiga ( صلى الله عليه وسلم ) ka wariyey iyo culumadii ka soo guurisey.

Qisooyinka afar iyo labaatan ka mida waxaa wada wariyey ama gaar gaar u kala wariyey Bukhaari iyo Muslim, sagaalka soo hartayna muxaddisiin kale ayaa wariyey, sida: Imaamu Axmad, Tirmidi, Nasaa’i, Xaakim, Dabaraani iwm. Waxaan isku dayey in qiso walba asalkii sheekhu ka soo qaatay aan dul istaago.

Habka axaadiista loo turjumay waxay xigtaa xarfi (erey erey ku turjumid); si aan qalinku u taraarixin, waxaanse intii tabar ah isku dayey in macnuhu caddaado.

Qiso walba markii la turjumay waxaa la raaciyey wax ka mida faa’iidooyinka iyo duruusta laga qaadan karo qisadaas. Faa’iidooyinkaas marka la isku daro waxay kor u dhaafayaan afar boqol oo faa’iido, qeyb ka midana waxaa laga soo guuriyey kitaabka Dr. Cumar Al-ashqar, qeybna waxaa laga soo qaatay kutubta sharaxday axaadiista, sida: Fatxul-baari sharaxa saxiix Albukhaari, Sharaxa Nawawi ee Saxiixu Muslimka iwm, qeyb kalena qoraaga ayaa ku kordhiyey.

Waxaa xusid mudan in qeybta qoraagu ku kordhiyey aysan wada ahayn faa’iidooyin axaadiista toos looga wada qaatay ee waxaa ka mida waano, hoga-tusaalayn iyo guubaabo ka dheeri ah duruustii qisada tooska looga fahmey maadaama ujeeddada ugu weyn ee loo faafiyey qisooyinkaan ay ahayd in bulshada Soomaaliyeed lagu waaniyo, laguna wacyigaliyo.

Qisooyinkaan waxaa si taxane ah loogu faafiyey qaar ka mida bogagga Internet-ka Soomaaliyeed, markii la bilaabayeyna looguma talagalin in kitaab laga dhigo, waxaana la faafinayey turjumaada af soomaaliga ah kaliya, laakiin markay noqotay in kitaab ahaan loo faafiyo ayaa la goostay in xadiiska iyo turjumidiisa la isla daaboco; si qofka carabiga akhriyi kara uga faa’iidaysto, axaadiistana waa la xarakeeyey; si aan loo qaldin.

 

Qaybaha qisooyinka

Qisooyinkaan waxay u qaybsan yihiin shan qaybood oo kala ah:

1) Qisooyinka nabiyaasha oo toban qiso ah

2) Qisooyin muujinaya awoodda Alle weynankeeda oo seddex qiso ah

3) Qisooyin muujinaya fadliga acmaasha qaarkeed leedahay oo siddeed qiso ah

4) Qisooyin xambaarsan tusaalayaal wanwanaagsan oo shan qiso ah

5)  Iyo qisooyin xambaarsan tusaalayaal xunxun oo toddobo qiso ah.

Kaalinta tarbiyo ee qisooyinkaan

Qisooyinkaan bulshada waxay barayaan, kuna xirayaan Rabbigood, waxayna ku tarbiyeynayaan weynaynta Alle, jacaylkiisa, cabsidiisa, xuskiisa iyo baryadiisa. Waxay kale oo ku tarbiyaynayaan in xagga Alle loo cararo, salaaddana loo degdego gaar ahaan markii ciriiri la galo iyo in Ilaahay lagu baryo camalka wanaagsan ee dar Alle loo sameeyey, tusaale ahaan:

a) Nabi Ibraahiim iyo Xaaskiisu salaad iyo baryada Alle ayay u istaageen markii boqorkii gaalka ahaa isku dayey inuu fara-xumeeyo xaaska Nabi Ibraahiim (Saara), markaas baa Ilaahay gaalkii qabtay, Saara-na uu ka badbaadiyey dhagartiisii.

b) Markii ninkii Jureyj ahaa ee caabidka ahaa xumaanta lagu tuhmay, lana soo weeraray wuxuu u kacay salaad iyo Rabbi bari, markaas baa Ilaahay ka hadalsiiyey cunuggii dhashay, wuxuuna sheegay in qawsaarku aabbihi yahay, sidaas baana Ilaahay Jureyj ku beri yeelay.

c) Nimankii seddexda ahaa ee godka cidlada ah ku dumayna Alle weyne kaliya ayay u yeerteen, nin walbana wuxuu Alle ku baryey camal suubban oo uu dar Alle u falay, markaas baa Alle kurbadii ay ku jireen ka feydey.

Qisooyinkaan waxay ka digayaan in Rabbi lagu dhiirrado, sidii uu yeelay ninkii ku dhaartay in aan Ilaahay u dambi dhaafayn hebel, taas oo dhaxalsiisay in isagii naarta la galiyo, kii uu lahaa Alle u dambi-dhaafi mayana Alle u dambidhaafo. Tan kale waxay dadka ku boorrinayaan inay ka cararaan waxyaabaha Ilaahay ka fogaynaya ama diintiisa ka fitnaynaya siday yeeleen labadii boqor ee xukunkooda dar Alle uga tagey.

Qisooyinkaan waxay ummadda ku barbaarinayaan tiirarka waaweyn ee diinta, sida: tawxiidka, salaadda, sakada iyo soonka. Waxay kale oo ku boorrinayaan acmaasha kale ee wanaagsan, sida: baarrinimada waalidka, sadaqada, u turista dadka lala macaamilayo, waraabinta xayawaanka, in waddada muslimiinta laga wareejiyo waxa dadka dhibaya, toobadkeenka iwm.

Qisooyinkaan waxay bulshada ku rabbaynayaan dhaqanka iyo akhlaaqda wanaagsan ee islaamka, sida: xishoodka, dhowrsanaanta, amaanada, xalaal-miirashada, ballan-oofinta, iska ilaalinta xoolo doonka iyo xukun raadiska, samirka, caddaaladda, deeqsinimada, Alle u shukrinta, tawaaduca, shaqaysiga iyo ka dheeraanshaha is-qaadqaadka, is cajabinta, kibirka, iyo in la duro dadka nasabkooda ama dhalasho loogu faano.

Sidoo kale waxay qisooyinkaan ku tarbiyeynayaan ummadda: hanweynida iyo isku kalsoonida, kobcinta caqliga iyo ka ilaalinta waxyaabaha dhaawacaya, garashada halbeegga saxan ee islaamku wax ku miisaamo iyo inaan lagu kadsoomin muuqaallada dhalanteedka ah.

Qisooyinkaan waxay farta inoo ku fiiqayaan tiirarka ummadi ku istaagi karto, sida: midnimada, walaalnimada, isu kaashiga khayrka, is maqalka iyo kala dambaynta, hijrada iyo jihaadka, heshiisiinta ciddii is qabata, in loo guursado raadinta ubad diinta koryeela, in la fahmo dhagarta cadawgu u maleegayo diinta iyo ehelkeeda, lagana digtoonaado shirqoolladiisa, loona jilib-dhigo dhagartiisa iyada oo Ilaahay lala kaashanayo.

 

Hordhac

Rasuulkeena ( صلى الله عليه وسلم ) shaqadiisa waxaa ka mid ahayd soo gudbinta farriinta Alle, tarbiyaynta dadka iyo waxbaristooda, isla markaana Alle wuxuu ina faray in aynu ku dayanno; sidaas darteed ayaynu u doorannay soo bandhigista qisooyinka isaga ka sugnaaday.

Tan labaad waxyaabo fara badan buu Rasuulku ( صلى الله عليه وسلم ) ummadda wax ku bari jirey, kuna tarbiyayn jiray,  sida: soo dhaweynta iyo maamuusidda, naxariista iyo turista, ammaanta iyo dhiirrigalinta, ka faa’iidaynta dhacdooyinka, qancinta caqliga ah iyo warinta qisooyinka oo ka mid ahayd kuwa ugu  muhiimsan ee uu wax ku tarbiyeeyo.

Qur’aanka iyo Axaadiista nabiga ( صلى الله عليه وسلم ) waxaa lagu xusay qisooyin farabadan oo ka hadlaya dhacdooyin dunida soo maray, xiriir weyna la leh nolosheenna adduun iyo aakhiro; si aynu uga faa’iidaysano, uguna cibro qaadano.

 

Qisada iyo duullaan miskaxeedka

Qisadu waa in looga sheekeeyo dhacdooyinka iyo hawlaha hab suugaaneed oo ku dhammaanaya ujeeddo laga lahaa warinteeda, waana nooc ka mida noocyada suugaanta oo dadka naftoodu jeceshahay, ayna u dheg raariciyaan, una daneeyaan si aysan u danayn suugaanta kale.

Beryahaan dambe waxaa batay qisooyinka, qaar badanna waxaa loo badalay bandhigyo iyo filimo lagu matalo qisadu sidii ay u dhacday ama kan allifay u mala awaalay. Waxaa lagu soo bandhigaa shineemooyinka, buugaagta, jaraa’idka, idaacadaha iyo telefishinada.

Qisooyinka iyo filimyadu waxay xambaarsan yihiin dadka qoray caqiidadooda, afkaartooda, dhaqankooda iyo akhlaaqdooda,  dawladuhuna waxay ku dadaalaan inay dunida kale ku faafiyaan caqiidooyinkooda, afkaartooda iyo dhaqankooda iyaga oo u maraya qisooyin la matalay ama la qoray; si ay dadka qalbigooda iyo caqligooda ugu qafaashaan, ka dibna ay uga dhigtaan nacamlayaal iyaga iska daba jooga oo u sacabiya, wax kasta oo ay sameeyaan ama u sheegaanna la quruxsan yahay.

Waxaa kale oo bulshadeenu isu warisaa qisooyin isugu jira sheeko-xariir iyo dhacdooyin aan badankoodu ubadka waxba u tarayn ama dhaawacaya caqiidadooda, miskaxdooda, dhaqankooda iyo tarbiyadoodaba. Waxaa iyana la isu wariyaa qisooyin been-abuur ah ama daciif ah oo loo tiiriyo nabiga (عليه الصلاة والسلام ), asxaabtiisa iyo culumadii  muslimiinta ee caanka ahayd.

Qisooyinkaas badankoodu waxay xambaarsan yihiin caqiidooyin, cibaadooyin, afkaar iyo dhaqamo diinta khilaafsan, waxaana bulshadu u haysataa diin sax ah oo sugan. Haddaba si looga badbaado sheekooyinka suntu ku dheehantahay ee siyaabaha kala duwan gaaladu inoo ku soo dusinayso, kuwa been-abuurka ah ee shaatiga diimeed loo galiyey iyo kuwa aynu bulshadeenna ka dhaxalnay ee wax u dhimaya ubadka waxaa lagama maarmaan ah in aynu dadkeenna gaar ahaan ubadka u soo bandhigno sheekooyin xiiso leh oo sugan, isla markaana ka anfacaya xagga Alle ku xirnaanshaha, aqoonta, caqliga, dhaqanka iyo tarbiyada guudba, waxaana la rajeynayaa in qisooyinkaan qayb ka qaataan buuxinta furintaas ina ku furan.

Ahmiyadda ay leeyihiin qisooyinka Qur’aanka iyo kuwa Xadiiska:

Qisooyinka Qur’aanka iyo kuwa xadiisku waxay ka midaysan yihiin meesha ay ka yimaadeen iyo ujeeddada laga leeyahay; waayo labaduba waa waxyi xagga Alle ka yimid, ujeeddada loo soo dajiyeyna waa in addoomadu ku waano-qaataan, kana faa’iidaystaan. Waxyaabaha ina tusinaya ahmiyaddooda gaarka ahna waxaa ka mida:

1. Inay ugu wanaagsan yihiin qisooyinka. Ilaahay wuxuu yiri: (Waxaan kaaga qisaynaynaa qisooyinka kuwiii ugu wanaagsanaa). Qisooyinka Nabiguna ( صلى الله عليه وسلم ) waa darajada ku xigta kuwa Qur’aanka; maxaa yeelay iyaguna waa waxyi xagga Rabbi ka yimid.

2. Qisooyinka Qur’aanka iyo kuwa Xadiisku waa wada run, waana wada dhab, waxayna ka sheekaynayaan waxyaabo dhacay oo aan siyaado iyo nusqaan midna ku jirin. Ilaahay wuxuu yiri: (Annaga ayaa kaagaga qisaynayna warkooda (asxaab alkahf) si dhab ah). Wuxuu kale oo yiri Alle: (kani isaga uun baa ah qisooyin dhab ah). Qisaduna dhab ma noqon karto say u dhacday in loo wariyo mooyee. Ilaahayna been waa ka hufan yahay, mana dhici karto inuu sheego qiso aan dhicin ama u sheego si aysan u dhicin. Halka qisooyinka kale ay isugu jiraan wax dhab ah oo dhacay iyo wax la mala-awaalay.

3. Tan kale Ilaahay qisada uu ka warramayo waa wax cilmi ku dhisan oo aan mala-awaal ahayn, illeyn waa Alle cilmi badane. Wuxuu yiri Rabbigeen: (waan u qisaynaynaa annaga oo xog ogaal ah, mana aannaan ahayn cid maqan).

4. Ilaahay wuxuu Nabiga ( صلى الله عليه وسلم ) ku amray inuu dadka uga sheekeeyo qisooyinka uu og yahay; si ay ugu fakaraan xaaladaha ummadihii hore, ugu daydaan hadday wanaagsan yihiin, ugana dheeraadaan falalkooda hadday xumaayeen. Alle wuxuu yiri: (Qisooyinka uga qisee ; si ay u fakaraan). Wuxuu kale oo yiri: (Qisooyinkooda (Ilma Nabi Yacquub) waxaa ugu sugan dadka caqliga leh cibra qaadasho, mana ahayn sheeko la been abuuray).

5. Addoomadu markay ogaadaan qisooyinka Alle uga waramayo ee runta ah waxay naftooda ku yeelanaysaa saamayn weyn, waxaana ku toosaya dhaqankooda iyo akhlaaqdooda, waxayna ka qaadanayaan waansamid iyo cibra-qaadasho.

6. Qisooyinka Qur’aanka iyo kuwa Nabigu ( صلى الله عليه وسلم ) waa sahay quluubta xaqa ku sugaysa. Ilaahay wuxuu yiri: (Waxaan kaaga qisaynaynaa wax kasta oo aan laabtaada ku sugayno oo akhbaartii rususha ah).

Isu Ekaansha Samannada Iyo Qaruumaha

Nolosha dadku way isu eg-tahay xagga toosnaanta iyo xagga qalloocaba. Dadka wanaagsan iyo kuwa xumina waa koobbi soo noqnoqonaya; sidaa aawadeed Qur’aanka iyo Xadiisku waxay inooga sheekeeyaan qisooyin aynu ka dhex arkayno nafteenna ama rag hareereheenna jooga ha xumaadeen ama ha samaadeene. Waxaad mooddaa in laga warramayo hebelka  madaxda ah ee caadilka ah ama hebelka xun ee daalimka ah oo aynu samankaan wada nool nahay.

Mar kale waxay kula noqon in laga sheekaynayo hebelka ganacsadaha ah ama beeraleyda ah ee wanaagsan, marna waxaa kuu muuqanaya niman shirkad ah oo ballan Ilaahay ku galay inaysan masaakiinta xaqeeda siin oo kuwa maanta jooga la moodo.

Ugu dambayn qisooyinku waa tusaale nool oo qofka isu barbardhigaya naftiisa iyo bii’adiisa oo dhinac ah iyo uumankii hore iyo xaaladohoodii oo dhinac ah. Ilaahayna wuxuu dadka ku amray inay dhulka ku socdaan oo ay eegaan siday ku dambeeyeen kuwii iyaga ka horreeyay; si ay ugu cibra-qaataan.

FG:RIWAAYAD KALE: waxaa looga jeedaa: si kale oo xadiiska looga wariyey saxaabiga